كامپوزيت هاي دنداني تركيبي از يك پليمر آلي و يك ماده پركننده تحت عنوان فيلر و ماده اي مي باشد كه اين دو عامل اصلي را به هم متصل مي كند، كيفيت اين اتصال و استحكام آن تاثير بسزايي در خواص مكانيكي كامپوزيت ها خواهد داشت.
با گذشت سال ها پس از توليد اولين كامپوزيت هاي دنداني خواص اين سه جزء بهبود پيدا كرده و بنابراين امروزه اين ماده يكي از پرطرفدارترين و پركاربردترين مواد دندانپزشكي به شمار مي رود.
چند نوع کامپوزیت دندان داریم؟
کامپوزیت های دندانی انواع مختلفی دارند که هر کدام برای کاربردهای خاص و با خواص متمایز طراحی شده اند. در اینجا به انواع اصلی کامپوزیت های دندانی اشاره می کنیم:
کامپوزیت های ماکرو پر شده
- اندازه ذرات: ذرات پرکننده بزرگ (10-50 میکرومتر).
- ویژگی: قوی و بادوام اما دارای سطح خشن است و می تواند به مرور زمان دندان های مخالف را از بین ببرد.
- کاربردها: اصولاً در دندانهای خلفی (پشتی) که استحکام مهمتر از زیبایی است استفاده می شود.
کامپوزیت های ریزپر
- اندازه ذرات: ذرات پرکننده کوچک (0.01-0.1 میکرومتر).
- ویژگی: پرداخت صاف تر و زیبایی شناسی بهتر، اما استحکام کمتر در مقایسه با کامپوزیت های ماکرو پر شده.
- کاربردها: بهترین گزینه برای دندان های قدامی (جلو) و نواحی که زیبایی در آنها اولویت دارد مناسب است.
کامپوزیت های ترکیبی
- اندازه ذرات: مخلوطی از ذرات پرکننده بزرگ و کوچک.
- ویژگی ها: تعادل بین استحکام و زیبایی شناسی، صیقل پذیری و دوام خوب را فراهم می کند.
- کاربردها: همه کاره، مناسب برای دندان های قدامی و خلفی.
کامپوزیت های میکروهیبرید
- اندازه ذرات: ذرات پرکننده کوچکتر از هیبریدهای سنتی، معمولاً ترکیبی از ذرات ریز و ریز.
- ویژگی: جلاپذیری و زیبایی شناسی بهبود یافته با حفظ استحکام معقول.
- کاربردها: مناسب برای ترمیم های قدامی و خلفی.
کامپوزیت های نانو پر شده
- اندازه ذرات: ذرات پرکننده بسیار کوچک (اندازه نانومتر).
- ویژگی: جلاپذیری عالی، زیبایی شناسی و استحکام. آنها سطح صافی را فراهم می کنند و به خوبی در برابر سایش مقاومت می کنند.
- کاربردها: بسیار همه کاره است که در ترمیم های قدامی و خلفی استفاده می شود.
کامپوزیت های روان
- ویژگی ها: به راحتی اعمال می شود، می تواند در حفره های کوچک و بی نظمی جریان یابد. محتوای پرکننده کمتری دارند، بنابراین استحکام کمتری دارند و بیشتر مستعد سایش هستند.
- کاربردها: ایده آل برای حفره های کوچک، آسترهای تحت سایر مواد ترمیمی و روش های کم تهاجمی.
کامپوزیت های قابل بسته بندی
- ** قوام **: ضخیم تر، چسبناک تر.
- ویژگی: محتوای پرکننده بالاتر، ایجاد استحکام و مقاومت بیشتر در برابر سایش. از خواص جابجایی آمالگام تقلید کنید.
- کاربردها: مناسب برای حفره های بزرگ در دندان های خلفی که استحکام آنها ضروری است.
کامپوزیت های پر کردن حجمی
- ویژگی: طراحی شده برای قرار گرفتن در فواصل بزرگتر (حداکثر 4-5 میلی متر) بدون ایجاد پلیمریزاسیون یا ایجاد انقباض.
- کاربردها: برای ترمیم سریعتر و کارآمدتر مخصوصاً در دندانهای خلفی استفاده می شود.
کامپوزیت های خود چسب
- ویژگی: دارای خاصیت چسبندگی است که نیاز به یک عامل اتصال جداگانه را کاهش می دهد.
- کاربردها: این روش را با ترکیب مراحل باندینگ و پر کردن، که در انواع کاربردهای ترمیمی استفاده می شود، ساده می کند.
مزایای انواع کامپوزیت های دندان
كامپوزيت هاي ماكروفيل داراي ذرات فيلتر با سايز بزرگ بوده و مقاومت به سايش پاييني دارند، همچنين اين كامپوزيت ها باليش مناسبي نداشته و بنابراين مناسب انجام درمان هاي زيبايي مانند كامپوزيت ونير نمي باشند
كامپوزيت هاي ميكروفيل دارايي ذرات كوچكتر بوده و بنابراين قابليت پاليش پذيري بالايي داشته كه آن ها را گزينه مناسبي براي انجام درمان هاي زيبايي كرده است
در كامپوزيت هاي نانوفيل اندازه ذرات فيلر بسيار كوحكتر و در حد نانو شده است و بنابراين اين دسته از كامپوزيت ها نيز كاربرد بسياري در اقدامات زيبايي دارند
كامپوزيت هاي هيبريد نيز همانطور كه از نامشان پيداست جهت افزايش خصوصيات مكانيكي و خواص ظاهري تركيبي از ذرات فيلر با سايز هاي مختلف بوده و بر اين اساس به انواع ميكروهيبريد و نانوهيبريد تقسيم بندي مي شوند
از گذشته هاي بسيار دور مواد مختلفي در دندانپزشكي مورد استفاده قرار گرفته اند، هر كدام از اين مواد در طول زمان با افزايش آگاهي و علم به تركيب و ساختار مورداستفاه بهبود چشمگيري داشته اند كه سبب افزايش دوام اين مواد شده است
يكي از اين موارد كامپوزيت هاي دنداني مي باشند كه در موارد مختلفي در دندانپزشكي ترميمي مورد استفاده قرار مي گيرند
امروزه با افزايش كيفيت و دوام و خصوصيات كامپوزيت هاي دنداني، اين ماده همرنگ دندان جهت بازسازي تاج دندان در موارد پوسيدگي، شكستگي و يا حتي جايگزيني دندان از دست رفته قابل استفاده است، با توجه به كاربرد مورد استفاده انواع بسيار متفاوت و متنوعي از كامپوزيت ها در دسترس مي باشند، يكي از موارد استفاده بسيار رايج از كامپوزيت ها در سراسر دنيا انجام درمان هاي دندانپزشكي زيبايي مي باشد.
بسياري از كشورهاي توليدكننده كامپوزيت جهت افزايش زيبايي و دوام برندهاي مختلفي از اين مواد را با تركيب هاي متفاوت در دسترس دندانپزشكان قرار مي دهند به گونه اي كه خوشبختانه مشاهده مي كنيم در حال حاضر درمان هاي كامپوزيت ونير زيبايي پيشرفت زيادي داشته اند و مي توان آن ها قابل قياس با لمينيت هاي سراميكي قرار داد
انواع كامپوزيت دندانی رایج
كامپوزيت قدامي
كامپوزيت هاي قدامي یکی از انواع کامپوزیت دندان است و همانطور كه از اسمشان پيداست براي ترميم دندان هاي قدامي (جلويي) ساخته شده اند و بنابراين بايستي خصوصيات ظاهري مناسبي داشته باشند، يكي از اين خصوصيات كه در نتيجه اقدامات دندانپزشكي زيبايي نيز بسيار حائز اهميت است خاصيت پاليش بذيري كامپوزيت مي باشد، در كامپوزيت هايي كه خاصيت پاليش پذيري بالايي دارند امكان دستيابي به سطح صيقلي و شفاف وجود دارد و بنابراين رنگ پذيري كامپوزيت در طولاني مدت كاهش يافته و براق بودن سطح آن حفظ خواهد شد، همچنين اين كامپوزيت ها در رنگ هاي مختلف و با درجات شفافيت مختلف ساخته شده اند تا امكان بازسازي خصوصيات دندان طبيعي وجود داشته باشد.
كامپوزيت هاي خلفي
اين كامپوزيت ها با دارا بودن ساختار اختصاصي براي تحمل فشار بيشتر استحكام بالاتر داشته و بنابراين در دندان هاي خلفي (عقبي) كه تحت فشار بيشتر نيروهاي جويدن هستند مناسب مي باشند، در اين كامپوزيت ها به جاي تمركز بر خصوصيات زيبايي به استحكام بالاتر توجه شده است.
كامپوزيت مايع (فلو)
اين كامپوزيت ها به حالت تقريبا مايع بوده و جريان پذيري بالايي دارند، و به همين علت به دندانپزشك در تطابق پذيري بالاتر بين دندان و ترميم كمك بالايي ميكنند، اما بايستي توجه داشت اين كامپوزيت استحكام بسيار پايينتري نسبت به كامپوزيت هاي معمولي داشته و فقط در موارد خاص و كمي مثل حفرات بسيار كوچك، پر كردن فيشور هاي دندان، پر كردن حباب هاي باقي مانده در ترميم و… قابليت استفاده دارند و بايستي از استفاده از اين كامپوزيت ها در موارد ديگر خودداري شود.
كامپوزيت هاي چندكاره يا universal
اين كامپوزيت ها همانطور كه از اسمشان پيداست قابليت استفاده چندجانبه (هم در دندان هاي قدامي و هم در دندان هاي خلفي) را دارند، بنابراين بايستي نيازهاي استحكام بالا و تحمل فشار در نيروهاي جويدن و خصوصيات ظاهري خوب مثل پاليش پذيري بالا و مقاومت در مقابل رنگ پذيري را دارا باشند
امروزه بسياري از كارخانه هاي سازنده انواع مختلفي از اين كامپوزيت هاي دنداني را توليد كرده و باعث گسترش روزافزون استفاده از اين ماده در دندانپزشكي شده اند.
كامپوزيت سلف كيور
كامپوزيت هاي دنداني اغلب به صورت تقريبا خميري شكل در تيوب هاي خاصي نگهداري مي شوند، اين كامپوزيت ها بايستي پس از قرار گرفتن در سطح دندان و يا حفرات دنداني به صورت كاملا سخت و سفت با استحكام بالا تبديل شوند، دو مكانيزم جهت سخت شدن و به اصطلاح كيور شدن كامپوزيت وجود دارد، برخي از كامپوزيت ها به دليل تركيب ساختارشان با گذشت زمان سخت شده و نياز به محرك خارجي مثل نور براي سخت شدن ندارند، به اين كامپوزيت ها خودسخت شونده و به اصطلاح سلف كيور گفته مي شود كه معمولا در ساخت ترميم هاي موقت استفاده مي شوند و به دليل زمانبر بودن استفاده از آنها و خصوصيات ضعيفتر آنها امروزه كاربرد كمي دارند
در مقابل، اكثر كامپوزيتهايي كه در دندانپزشكي استفاده مي شوند براي سخت شدن نياز به نور داشته و با تابش نور در مدت زمان كوتاهي سخت شده و حداكثر خصوصيات مكانيكي آن ها به دست خواهد آمد، به اين كامپوزيت ها نورسخت شونده و به اصطلاح لايت كيور گفته مي شود.
كامپوزيت هاي بالك فيل
از زمان توليد اولين كامپوزيت هاي دنداني تا به امروز يكي از مهمترين اصول در كار با اين كامپوزيت ها قرار دادن آن ها در لايه هاي نازك و تابش نور به آن جهت سخت شدن بوده است، به اين معني كه دندانپزشك بايستي از قرار دادن ضخامت بالا و حجم زياد كامپوزيت روي سطح دندان و يا داخل حفره دنداني خودداري كند، زيرا در اين صورت خصوصيات كامپوزيت مانند استحكام و رنگ پذيري افت كرده و بنابراين دوام ترميم كاهش خواهد يافت
امروزه كامپوزيت هايي با نام كامپوزيت هاي بالك فيل وارد بازار دندانپزشكي شده اند كه اين مشكل را برطرف كرده و امكان قرار دادن حجم زياد كامپوزيت را براي دندانپزشك فراهم كرده و در عين حال خصوصيات مكانيكي كامپوزيت نيز در حد ايده آل باقي خواهد ماند
كامپوزيت هاي ارتودنسي
كامپوزيت هاي مورد استفاده در ارتودنسي جهت چسباندن براكت استفاده شده و بايستي خصوصيات مناسب براي اين منظور را دارا باشند، برخي از كارخانه هاي سازنده مواد آزاد كننده فلورايد را جهت جلوگيري از پوسيدگي دنداني وارد ساختار اين كامپوزيت ها كرده اند تا احتمال پوسيدگي در افراد داراي براكت را كاهش دهند
کاربردهای بالینی انواع کامپوزیت
کامپوزیت‌های دندانی در دندانپزشکی به طور گسترده‌ای برای ترمیم و بازسازی دندان‌ها استفاده می‌شوند. این مواد رزینی، که به خاطر ویژگی‌های زیبایی‌شناختی و استحکام خود شناخته شده‌اند، در موارد مختلفی مانند پر کردن حفره‌های دندان (ترمیم پوسیدگی‌ها)، بازسازی شکستگی‌ها و ترک‌ها، اصلاح ناهنجاری‌های جزئی در شکل و رنگ دندان، و حتی به عنوان ماده باندینگ برای بهبود چسبندگی و اتصال روکش‌ها و لمینت‌ها به دندان‌ها کاربرد دارند
كامپوزيت هاي دنداني مستقيم
در دندانپزشكي ترميمي، ترميم هاي مستقيم به مواردي گفته مي شود كه در آن ها ترميم مستقيما توسط دندانپزشك داخل دهان بيمار و بدون دخالت لابراتوار انجام مي شود، و بالعكس ترميم هاي غيرمستقيم به مواردي گفته مي شود كه در آن ها قالب گيري از ناحيه موردنظر توسط دندانپزشك انجام شده و سپس توسط تكنسين در لابراتوار ساخته شده و در مطب چسبانده مي شود.
ترميم هاي آمالگام و كامپوزيتي كه مستقيما در دهان جهت پر كردن تاج (در موارد ترميم پوسيدگي، شكستگي، كامپوزيت ونير جهت طراحی لبخند، ترميم تاج پس از درمان ريشه) انجام مي شود در دسته ترميم هاي مستقيم و روكش ها، لمينيت سراميكي، اينله و انله هاي سراميكي جزو ترميم هاي غيرمستقيم در نظر گرفته مي شوند
در موارد معدودي از ترميم هاي غيرمستقيم كامپوزيتي نيز استفاده مي شود، به اين صورت كه پس از قالبگيري از ناحيه مورد نظر، ترميم از جنس كامپوزيت در لابراتوار ساخته شده و توسط دندانپزشك در داخل حفره يا روي سطح دندان چسبانده مي شود، اينله و انله هاي كامپوزيتي، پل كامپوزيتي چسبنده (FRC) كه براي جايگزيني دندان از دست رفته و يا ترميم موقت استفاده مي شوند از جمله اين موارد هستند
ترمیم با انواع کامپوزیت دندان
از ترميم هاي كامپوزيت در موارد مختلفي استفاده مي شود، ترميم (پركردن) تاج دندان در اثر پوسيدگي، ترميم تاج شكسته، اصلاح فرم دندان، كامپوزيت ونير جهت اصلاح رنگ و فرم، ترميم تاج دندان پس از درمان ريشه (عصب كشي)، ترميم ريشه، ترميم سايش هاي دنداني، ترميم هاي موقتي و… از جمله اين موارد هستند
پل دنداني چسبنده كامپوزيتي و پل چسبنده دنداني فلزي_كامپوزيتي
در برخي موارد امكان جايگزيني دندان با ايمپلنت به علل مختلفي مثل شرايط دهاني بيمار، وضعيت سلامت سيستميك بيمار، شرايط زماني و شرايط اقتصادي بيمار وجود ندارد، در اين صورت بايستي ساير درمان ها را مدنظر قرار داد، درمان هاي جايگزين ايمپلنت شامل روكش هاي چند واحدي (بريج)، پل كامپوزيتي چسبنده (FRC) و يا انواع مختلفي از اين موارد مي باشند.
در روكش هاي چند واحدي بسته به موقعيت دندان يا دندان هاي از دست رفته چند دندان موجود به عنوان پايه در نظر گرفته شده و روكش چند واحدي كه به صورت روكش هاي متصل به هم ساخته مي شوند روي پايه ها قرار ميگيرند، اين مورد مستلزم تراش دندان هاي پايه بوده و بنابراين در صورت سالم بودن دندان ها بهتر است از انجام اين درمان چشم پوشي شود
در اين مواقع يكي از درمان هاي جايگزين محافظه كارانه تر پل چسبنده كامپوزيتي يا FRC مي باشد، در اين درمان تاج دندان از دست رفته با كامپوزيت يا به صورت مستقيم و توسط دندانپزشك در مطب و يا به صورت غيرمستقيم توسط تكنسين در لابراتوار ساخته شده و توسط دو بالچه كوچك كامپوزيتي كه استحكام آن با فيبرهاي مخصوص تقويت شده است به دندان هاي مجاور چسبانده مي شود، توجه داشته باشيد اين درمان نسبت به روكش هاي چند واحدي استحكام و دوام كمتري داشته و فقط در نواحي اي از دهان كه تحت فشار كم هستند قابل انجام مي باشد
يكي ديگر از درمان هاي جايگزين پل چسبنده كامپوزيتي-فلزي يا سراميكي-فلزي مي باشد، به اين صورت كه بالچه هاي متصل شونده به دندان هاي مجاور از جنس فلز بوده و بنابراين استحكام بالاتري نسبت به FRC خواهند داشت، جنس تاج دندان جايگزين شونده نيز مي تواند از جنس سراميك و يا كامپوزيت باشد، هر چند اين درمان نسبت به FRC كه بالچه هاي كامپوزيتي دارد استحكام بالاتري دارد، اما همحنان نسبت به روكش هاي چند واحدي از دوام و استحكام كمتري برخوردار است
آیا تا به حال فکر کرده اید که انواع کامپوزیت های بیشتری وجود دارد؟ اکثر بیماران پرکننده ها را به فلز (آمالگام) یا سفید (کامپوزیت) تشخیص می دهند، بدون اینکه بدانند پرکننده های سفید نیز می توانند از چندین نوع و مواد تشکیل شده باشند.
ماده سفید دیگری که استفاده می شود سیمان گلاس آینومر است. این ماده به دلیل سمی بودن کامپوزیت از دیرباز به عنوان بافر بین کامپوزیت و پالپ دندان استفاده می شده است. با پیشرفت تکنولوژی، مواد کامپوزیت کمتر و کمتر برای دندان سمی شدند و استفاده از این سیمان به بانداژهای موقت یا پرکردگی های موقت کاهش یافت.
یک عامل مهم در انتخاب این کامپوزیت ها اندازه ذرات است. به طور کلی مواد کامپوزیتی می توانند دارای ذرات ماکرو، میکرو، نانو یا هیبریدی باشند. ذرات درشت استحکام بالاتری دارند اما ظاهر کمی مات دارند و برای سهره استفاده می شوند و میکرو و نانوذرات بهتر جلا می دهند، ظاهر طبیعی تر و مقاومت کمتری نسبت به درشت ذرات دارند. این ها عمدتاً در دندان های جلویی به همراه دندان های هیبریدی که تعادل بین زیبایی و مقاومت را نشان می دهند استفاده می شود.
